Planując wypoczynek coraz częściej myślimy o egzotycznych miejscach daleko od naszego kraju, coraz częściej dorosłym towarzyszą również dzieci. Z wyjazdu można przywieźć ciekawe pamiątki, zapełnione zdjęciami karty aparatów cyfrowych, wspaniałe wspomnienia. Niestety może się zdarzyć, że przywieziemy również egzotyczną chorobę. Dlatego tak ważne jest odpowiednie przygotowanie do podróży.
Z punktu widzenia naszego zdrowia najważniejsze są dwie sprawy. Po pierwsze uświadomienie sobie, na czym polega zagrożenie dla zdrowia związane z regionem,
do którego się udajemy i jak należy postępować aby zminimalizować ryzyko zachorowania. Po drugie uświadomienie sobie jaki jest nasz obecny stan zdrowia, a także najbliższych jeżeli wybierają się z nami w podróż.
Większość poradników medycznych dla podróżujących udziela porad dla osób, które podróżują w standardowych warunkach. Poza ich zainteresowaniami pozostają zwykle miłośnicy doznań ekstremalnych czy też różnych rodzajów aktywności wymagających bardziej specjalistycznej wiedzy oraz podejścia (nurkowanie, działalność wysokogórska, żeglarstwo).
Wobec coraz większej uwagi jaką kładzie się na profilaktykę, nasze zdrowie zwykle bywa kontrolowane na bieżąco – przede wszystkim poprzez tzw. badania okresowe wymagane przez pracodawców, a także w szkołach. Stąd też, na ogół mamy chociaż ogólne pojęcie
o naszym stanie zdrowia. Jednak kiedy udajemy się w rejony tropikalne, czy do krajów
o niskich standardach sanitarnych, a także tych w których służba zdrowia jest na niskim poziomie lub dostęp do niej jest trudny, sprawa stanu naszego zdrowia staje się priorytetowa. Czym jesteśmy starsi, a jeszcze gdy cierpimy na jakieś przewlekłe schorzenia, problem ten staje się niezwykle ważny. Również w przypadku wyjazdu dzieci, stan ich zdrowia powinien być oceniony szczególnie dokładnie (dzieci również mogą chorować na choroby przewlekłe).
Konsultacja lekarska
Pierwsze co powinniśmy zrobić to udać się do lekarza medycyny podróży oraz przedstawić mu informacje o naszym wyjeździe:
– wyjazd indywidualny czy zorganizowany
– warunki podróży i pobytu
– trasa podróży, środki transportu
– czas trwania
– określenie stopnia trudności (gdy piesze wycieczki, długie odcinki do zwiedzania pieszo)
– zagrożenia i wymagania o których wiemy.
Koniecznym jest także poinformowanie o wszystkich okolicznościach związanych z naszym zdrowiem, a szczególnie o przebytych lub aktualnych chorobach, zażywanych lekach, dotychczasowych szczepieniach i kuracjach profilaktycznych (szczególnie przeciw malarii), uczuleniach. Warto te wszystkie informacje spisać tak aby w gabinecie lekarskim o czymś nie zapomnieć. Następny etap to ocena aktualnego stanu zdrowia. Ocena ta może być całkiem prosta, ale może także wymagać wykonania dodatkowych badań (np. badania radiologiczne czy badania laboratoryjne). Szczególnego znaczenia nabiera wizyta u lekarza w przypadku gdy cierpimy na choroby przewlekłe. Trzeba zapytać, czy nie zaostrzą się one w czasie podróży w stopniu ją uniemożliwiającym albo czy nie będą stanowić niebezpieczeństwa dla naszego życia. Musimy się także dowiedzieć jak w takich wypadkach postępować oraz zaopatrzyć się w zapas leków stale używanych i pamiętać o zapakowaniu ich do bagażu podręcznego. Praktycznym postępowaniem w takim wypadku jest posiadanie dokumentu lekarskiego z opisem schorzenia i wskazań co do postępowania. W przypadku konieczności kontaktu ze służbą zdrowia w regionie naszego wyjazdu, w decydującym stopniu ułatwi to udzielenie nam pomocy. Oczywiście dokument ten powinniśmy przetłumaczyć na odpowiedni język, używany w kraju (krajach) naszej podróży.
Przed każdym wyjazdem (nawet na krajowe wakacje) konieczna jest wizyta u stomatologa (kontrola i w razie potrzeby leczenie zębów). Biorąc pod uwagę ewentualność badań dodatkowych, okres potrzebny na leczenie zębów czy na wykonywanie szczepień a wreszcie fakt konieczności oczekiwania na usługi medyczne, wizyta u lekarza powinna odbyć się minimum 6-8 tygodni przed terminem wyjazdu!
Apteczka podróżna
Korzystając z wizyty u lekarza warto przedyskutować skład apteczki jaką ze sobą zabierzemy w podróż. Apteczka powinna być wyposażona w pewne standardowe leki
i środki medyczne a także medykamenty związane ze stanem zdrowotnym osoby udającej się w podróż. Kompletując apteczkę należy uwzględnić trasę podróży, czas pobytu
i dodatkowe okoliczności (np. przebywanie w terenie wysokogórskim). Do apteczki powinien być dołączony spis zabranych leków czy preparatów a także dokładne informacje dotyczące ich stosowania (szczególnie przeciwwskazania i działania uboczne; warto zabrać oryginalne ulotki). Trudno podać skład „uniwersalnej apteczki podróżnej”, ale można ogólnie określić jakie leki i środki medyczne winny się w niej znaleźć. Nie powinno więc zabraknąć:
– leków stosowanych w tzw. przeziębieniu i zapaleniu gardła / leków przeciw gorączkowych
– leków przeciwbiegunkowych
– leków przeciwbólowych i rozkurczowych
– antybiotyków, probiotyków
– leków przeciwalergicznych
– preparatów uzupełniających zaburzenia elektrolitowe
– leków przeciwzapalnych i przeciwświądowych
– leków przeciwko chorobie lokomocyjnej
– kropli do oczu
– maści w przypadku chorób skóry (szczególnie grzybica)
– środków odkażających i opatrunkowych
Dodatkowo, w razie potrzeby w apteczce mogą się znaleźć
– leki stosowane w profilaktyce przeciw malarii
– środki odkażające wodę (lub filtry)
– repelenty na owady
– kremy z filtrem UV
– szminka nawilżająca usta („błyszczek”) także z filtrem UV
Do rozważenia, szczególnie gdy wybieramy się w interior:
– rękawiczki jednorazowego użytku
– strzykawki i igły jednorazowego użytku
(uwaga: możemy jednak wzbudzić podejrzenie czy nie zażywamy narkotyków)
– drobne narzędzia typu małe nożyczki czy mała pęseta
Jeżeli w podróż zabieramy dzieci to należy pamiętać, że dla małolatów często stosuje się inne leki a także inne są zasady dawkowania. Dlatego wyposażenie apteczki w tym zakresie należy skonsultować z lekarzem pediatrą.
Przy okazji kompletowania apteczki, koniecznym jest odniesienie się do często powtarzanej opinii, że leki związane z miejscowymi chorobami (profilaktyczne przeciw malarii, czy przeciwbiegunkowe) najlepiej kupować w krajach docelowych. Jest to bardzo ryzykowna teza bowiem wiadomo, że rynek farmaceutyczny, szczególnie w „egzotycznych” krajach, jest pełen podrabianych preparatów farmaceutycznych. Łatwo więc można kupić lek, który „nie działa” czy inaczej – nie ma żadnych właściwości leczniczych.
Szczepienia
O ile kwestia szczepień obowiązkowych jest bezdyskusyjna – jeżeli, zgodnie
z międzynarodowymi przepisami, należy się zaszczepić, to trzeba bezwzględnie to uczynić. Tutaj uwaga – rządy niektórych krajów mogą wprowadzać własne wymagania i uznać pewne szczepienia jako obowiązujące na ich terytorium.
Szczepienia obowiązkowe
Zalicza się do nich szczepienie przeciwko żółtej febrze (żółta gorączka). Obowiązuje przy podróży do tropikalnych krajów Afryki i Ameryki Południowej (każdorazowo należy sprawdzić odpowiednią listę krajów w najbliższej Poradni Medycyny Podróży czy też Poradni Medycyny Tropikalnej). Wiele krajów, wolnych od żółtej febry, wymaga tego szczepienia od osób, które przebywały w zagrożonych regionach. Szczepienie to zaleca się w przypadku wyjazdu
do krajów sąsiadujących z tymi, które są na liście „obowiązkowej”, szczególnie jeżeli planujemy przebywać na terenach leśnych.
Szczepienia zalecane
Istnieje także lista szczepień zalecanych. Duża ich część jest wykonywana w Polsce
w ramach obowiązkowego kalendarza szczepień dzieci. Trzeba tylko pamiętać, że niektóre
z nich nie dają odporności do końca życia i konieczne są tzw. dawki przypominające (dotyczy to między innymi szczepień przeciwko tężcowi, błonicy i poliomyelitis).
Najczęściej wykonywane szczepienia zalecane to szczepienie przeciwko WZW typu A (wirusowe zapalenie wątroby typu A; popularnie żółtaczka pokarmowa) oraz WZW B (wirusowe zapalenie wątroby typu B; popularnie żółtaczka wszczepienna). Są to choroby szczególnie groźne dla wszystkich podróżujących. Niestety podczas wyjazdów bardzo łatwo może dojść do zakażenia. Wystarczy umyć ręce czy owoce w zakażonej wodzie, zjeść posiłek w przypadkowym miejscu lub mieć kontakt z osobą chorą, by zakazić się wirusem popularnie zwanej żółtaczki pokarmowej czyli WZW typu A. Kostka lodu w drinku czy napoju, przygotowana z zainfekowanej wody, może być źródłem zakażenia, dlatego bezpieczni nie są nawet goście pięciogwiazdkowego hotelu czy ekskluzywnej restauracji. Z kolei wirusem WZW typu B można zakazić się o wiele łatwiej niż wirusem HIV. Wystarczy do tego zaledwie kropla krwi. Dlatego zagrożenie mogą stanowić zabiegi w zakładach fryzjerskich, kosmetycznych, czy salonach tatuażu dokonywane niesterylnym sprzętem.
Inne szczepienia zalecane obejmują przede wszystkim następujące choroby: dur brzuszny, zakażenia meningokokowe oraz kleszczowe zapalenie mózgu. Zanim podejmiemy decyzję
o szczepieniu należy rozważyć to z lekarzem, uwzględniając epidemiologiczne cechy regionu naszego wyjazdu.
Należy rozważyć także szczepienie przeciwko tężcowi, które wchodzi w skład szczepienia obowiązkowego u dzieci. Warto przy tym zwrócić uwagę, że powinniśmy przyjmować dawkę przypominającą co 10 lat. Szczepienie przeciwko tężcowi jest wskazane zwłaszcza
w krajach tropikalnych, gdzie łatwo się zranić i skaleczyć a choroba ta występuje stosunkowo często.
Warto zwrócić uwagę, że szczepienia obowiązkowe wykonywane są głównie za względu
na bezpieczeństwo epidemiologiczne państw nimi objętych. Zdrowie indywidualnego podróżnika chronią przede wszystkim szczepienia zalecane.
Profilaktyka przeciwko malarii (zimnicy)
Choroba ta jest jednym z najpoważniejszych problemów medycznych na świecie ze względu na rozpowszechnienie, bardzo dużą zachorowalność (rocznie zapada na nią na świecie prawie 500 mln osób) a także znaczną śmiertelność (rocznie na świecie umiera ponad
2 mln). Stanowi więc największe zagrożenie dla podróżników wędrujących w tropikalnej strefie klimatycznej świata. Szczególnie zagrożone są (jeżeli chodzi o ciężki przebieg
i powikłania) dzieci do lat 5, osoby o obniżonej odporności oraz kobiety ciężarne. Jeżeli jest to możliwe, osoby te nie powinny podróżować w strefie występowania tej choroby.
Regiony o największym ryzyku znajdują się w Afryce, Azji i na niektórych wyspach Oceanii. Mniejsze niebezpieczeństwo grozi nam w czasie wędrówki po Ameryce Południowej
i Środkowej. Ryzyko zachorowania jest zależne od szeregu czynników i może się znacznie różnić w obrębie konkretnego kraju zakwalifikowanego jako „malaryczny”. W większości przypadków obszary powyżej 2000 m npm są wolne od malarii (nie wszędzie jest to jednak tak pewne). Jeżeli chodzi o okres to wszędzie najbardziej niebezpieczna jest pora deszczowa a szczególnie jej koniec. Chorobę wywołują pierwotniaki (zarodźce malarii), które są przenoszone przez komary widliszki a zakażenie następuje w czasie ukłucia człowieka przez komara. Obecnie brak jest skutecznej szczepionki. Podstawą jest więc profilaktyka, obejmująca dwa aspekty:
• Ochrona przed ukąszeniami owadów
Polega na szczególnej ochronie w okresie od zachodu do wschodu słońca kiedy komary atakują najczęściej. Winno się wtedy osłaniać ciało jak tylko jest to możliwe (skarpetki, długie spodnie, koszule w długimi rękawami); dodatkowo ubranie można opryskać repelentem.
W pomieszczeniach winny być stosowane siatki zabezpieczające okna i drzwi a nad łóżkami moskitiery. Tam gdzie wiemy, że moskitiery będziemy używać często, warto mieć swoją własną bo jakość tych będących na wyposażeniu pokoi hotelowych bywa różna. Oczka siatki nie mogą być większe niż 1,5 mm a najlepiej aby była nasączona środkiem owadobójczym (np. permetryna) lub repelentem (DEET) Przed snem koniecznym jest sprawdzenie czy
w złożonej siatce nie znajdują się komary. Aby moskitiera była skuteczna należy jej brzegi zawinąć pod materac, na którym śpimy.
Określoną skuteczność mają różnego rodzaju repelenty, czyli środki odstraszające komary (nie zabijają insektów!). Repelenty mogą być w formie maści, kremu, sprayu czy
w sztyfcie. Niezależnie od postaci środek taki winien być stosowany dokładnie tak jak zaleca to producent. Zwykle trzeba pokrywać nim skórę co kilka godzin. Po spoceniu się i myciu ponownie należy skórę pokryć repelentem. Nie wolno nakładać go na skórę poparzoną czy
z ranami jak również na błony śluzowe (np. usta, nos). Gdy stosujemy krem z filtrem UV
a jednocześnie repelent to najpierw należy pokryć skórę kremem UV a potem repelentem.
• Chemioprofilaktyka
Polega na zażywaniu leków powstrzymujących namnażanie zarodźców malarii w organizmie a przez to eliminujących rozwój choroby. Żaden z nich nie jest skuteczny w 100%. Istnieje szereg leków przeciwko malarii ale bardzo ważny jest dobór odpowiedniego co jest związane, przede wszystkim z rejonem naszej podróży. Trzeba bowiem wspomnieć
o niekorzystnym zjawisku jakim jest oporność zarodźców na coraz to nowe leki, a przebiega to różnie w różnych regionach świata. Dlatego doboru właściwego preparatu winien dokonać doświadczony lekarz! Jest to szczególnie ważne w przypadku dzieci, ponieważ powinny otrzymać inne dawki, a niektórych leków nie można dzieciom podawać. Jeszcze jedna istotna sprawa – zażywanie leków przez karmiące kobiety nie chroni dziecka. Koniecznie też należy mieć świadomość, że leki stosowane w profilaktyce malarii nie dają 100% pewności uniknięcia zachorowania. Dlatego też, w razie gorączki lub innych niepokojących objawów
w trakcie podróży w rejonie malarycznym lub po powrocie należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Malaria jest chorobą uleczalną, jednak opóźnieniu w jej rozpoznaniu i leczeniu nawet o dobę może bardzo pogorszyć rokowanie a nawet grozić śmiercią.
Kilka słów na koniec
Podczas egzotycznych podróży chcemy przede wszystkim odpocząć, jak najwięcej zobaczyć, poznać ciekawe miejsca, nowych ludzi i obce kultury. Zdarza się, że turyści ignorują ostrzeżenia o zagrożeniu malarią czy innymi egzotycznymi chorobami. Nie wyjeżdżamy przecież żeby chorować, więc przed wyjazdem nie myślimy o realnych zagrożeniach związanych naszym zdrowiem. A przecież profilaktyka zdrowotna powinna być naturalnym zachowaniem przed wyjazdem.
Planując podróż powinniśmy pamiętać o naszym zdrowiu i bezpieczeństwie, zrobić wszystko by uchronić się przed groźnymi chorobami. Dzięki temu wyjazdy – te bliskie i te egzotyczne – staną się tylko przyjemnością.
