Trzustka odpowiada za niezwykle ważne i istotne czynności, a dolegliwości spowodowane jej chorobami mają wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Ale czy wiemy o trzustce wystarczająco dużo, by prawidłowo o nią dbać?
ROLA TRZUSTKI W NASZY ŻYCIU
Trzustka pełni bardzo ważną rolę – wytwarza hormony (między innymi insulinę i glukagon warunkujące prawidłowy poziom glukozy we krwi) oraz produkuje sok trzustkowy, zawierający enzymy biorące udział w trawieniu pokarmów. W tym zakresie odpowiada ona za właściwą przemianę materii w organizmie uczestnicząc w rozkładzie białek, tłuszczów oraz cukrów, dodatkowo pełni funkcję w neutralizacji kwaśnej treści żołądkowej i wspomaga utrzymanie prawidłowej gospodarki kwasowo-zasadowej organizmu. Biorąc to wszystko pod uwagę, z całą pewnością o trzustkę należy dbać – jej choroby mogą zaburzać funkcjonowanie całego organizmu i prowadzić do bardzo groźnych powikłań zagrażających nie tylko naszemu zdrowiu, ale także życiu – mówi Prof. Paweł Lampe, Kierownik Katedry i Kliniki Chirurgii Przewodu Pokarmowego Centralnego Szpitala Klinicznego ŚUM w Katowicach.
NAJCZĘSTSZE SCHORZENIA TRZUSTKI
Do najczęstszych chorób trzustki zaliczamy cukrzycę, ostre zapalenie tego narządu oraz raka trzustki. Zasadniczą przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest kamica żółciowa, czyli obecność w pęcherzyku żółciowym i drogach żółciowych złogów, nazywanych kamieniami. Jeśli zablokują one ujście przewodu trzustkowego, wytwarzany przez trzustkę sok trawienny nie może przedostać się do dwunastnicy i doprowadza do ostrego stanu zapalnego. Do rozwoju choroby może prowadzić także nadużywanie alkoholu oraz nieprawidłowa, tłusta dieta, a także np. zakażenie wirusami świnki i cytomegalii. Do głównych czynników zwiększających ryzyko wystąpienia raka trzustki należą: palenie tytoniu, otyłość oraz brak ruchu i mała aktywność fizyczna – podkreśla Prof. Paweł Lampe. Niezwykle istotną rolę w rozwoju raka trzustki odgrywają także predyspozycje genetyczne – udowodniono, że ryzyko wystąpienia tej choroby jest znacznie większe w rodzinach, w których trzy lub więcej osób zachorowało na ten nowotwór. Ryzyko wystąpienia raka trzustki zwiększa także obecność cukrzycy – dotyczy to szczególnie osób po 50. roku życia, dlatego też chorzy ci powinni być objęci szczególnym nadzorem obejmującym wykonywanie właściwych badań warunkujących ewentualne wykrycie tego nowotworu.
CHOROBY TRZUSTKI BYWAJĄ CZĘSTO DŁUGO NIE ROZPOZNAWANE. DLACZEGO TAK SIĘ DZIEJE?
Mimo niewątpliwego postępu jaki dokonał się w diagnostyce i leczeniu chorób trzustki, stanowią one nadal istotny problem współczesnej medycyny. Objawy chorób trzustki są mało charakterystyczne i mogą występować w wielu innych schorzeniach, dlatego też bardzo często pozostają one długo nie rozpoznane. Symptomy pogorszenia pracy trzustki rozwijają się niepostrzeżenie, a dzieje się tak dlatego, iż często wydają się nam banalne – niestrawność, biegunka, niewielki spadek wagi ciała mogą przecież sugerować zwykłą niedyspozycję żołądkową. Wszystko to sprawia, iż chory zgłasza się do lekarza zbyt późno.
CZYLI TE BANALNE I MAŁO CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY CZĘSTO MOGĄ ŚWIADCZYĆ O POSTĘPUJĄCYM USZKODZENIU TRZUSTKI. W TAKIM RAZIE JAKIE DOLEGLIWOŚCI SZCZEGÓLNIE POWINNY ZWRÓCIĆ NASZĄ UWAGĘ?
Pacjenci skarżą się często na bóle brzucha o różnym nasileniu. Typowe są też biegunki tłuszczowe wynikające z zaburzenia trawienia pokarmów oraz chudnięcie. Jeśli choroba dotyczy tzw. głowy trzustki, może pojawić się zażółcenie skóry i białkówek oczu, nazywane żółtaczką. Jeśli zaburzona jest funkcja hormonalna trzustki, występuje cukrzyca – podkreśla Prof. Paweł Lampe. W ostrym zapaleniu bóle bywają bardzo silne, może występować wysoka gorączka, wzdęcie brzucha i wymioty. Choroba może skończyć się nawet śmiercią. Objawy kliniczne raka trzustki zależą od lokalizacji guza. Jeżeli nowotwór umiejscawia się w tzw. głowie trzustki, to najbardziej typowym pierwszym objawem jest żółtaczka, spowodowana uciskiem lub naciekiem rozrastającego się guza na struktury zwane zewnątrzwątrobowymi drogami żółciowymi. W późniejszym stadium choroby może pojawić się ból brzucha i ubytek masy ciała, towarzyszą im jadłowstręt, nudności, a czasem wymioty. Żółtaczka z towarzyszącym świądem skóry zwykle narasta, a chory przez długi okres czasu nie odczuwa żadnego bólu. Niekiedy zdarza się, iż rakowi głowy trzustki towarzyszą objawy ostrego zapalenia trzustki z nieprawidłowymi badaniami laboratoryjnymi krwi, nie jest to jednak zazwyczaj pierwszy objaw choroby. W przebiegu zaawansowanej choroby nowotworowej może wystąpić krwawienie do górnego odcinka przewodu pokarmowego, objawiające się np. krwistymi wymiotami lub czarnym zabarwieniem stolca. Ucisk guza na dwunastnicę może powodować jej niedrożność, co prowadzi do uporczywych, nawracających wymiotów treścią pokarmową.
Jak podkreśla Prof. Paweł Lampe z Kliniki Chirurgii Przewodu Pokarmowego ŚUM w Katowicach guzy umiejscowione w tzw. trzonie i ogonie trzustki klinicznie ujawniają się znacznie później, co w dużej mierze wpływa na gorsze rokowanie w momencie ich rozpoznania. Są one znacznie większe, co często wyklucza możliwość ich chirurgicznego leczenia. Wiodącym objawem w tym przypadku są opasujące bóle brzucha i grzbietu oraz ubytek masy ciała.
SKĄD MAMY WIEDZIEĆ, ŻE CHORUJEMY?
Rozpoznanie chorób trzustki oparte jest głównie na badaniach krwi i moczu, a także ultrasonografii jamy brzusznej. Jeśli więc lekarz zleci nam wykonanie takich badań, nie zwlekajmy, z całą pewnością mogą się one przyczynić do wcześniejszego rozpoznania procesu chorobowego toczącego się w trzustce. Często jednak konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, specjalistycznych badań endoskopowych oraz biopsji – podkreśla Prof. Paweł Lampe.
STATYSTYKI MÓWIĄ, ŻE 10% CHORYCH UMIERA Z POWODU CIĘŻKICH POWIKŁAŃ OSTREGO ZAPALENIA TRZUSTKI. JAK WYGLĄDA PROCES LECZENIA?
Ostre zapalenie trzustki może prowadzić do wielu groźnych zaburzeń, a w przypadku rozwoju ciężkich powikłań obarczone jest znaczną śmiertelnością. Dlatego też chorzy zawsze powinni być leczeni w szpitalu. Terapia polega na stosowaniu odpowiedniej diety (szczególnie ważna jest tutaj odpowiednio duża podaż płynów), podawaniu leków przeciwbólowych, antybiotyków (przy zakażeniu uszkodzonej trzustki), leków hamujących wydzielanie soku żołądkowego, insuliny (w przypadku wystąpienia cukrzycy). Nieraz konieczna jest operacja w celu usunięcia martwiczych i zakażonych tkanek trzustki, bądź pęcherzyka żółciowego, czy kamieni z przewodu żółciowego – mówi Prof. Paweł Lampe.
CZY W PRZYPADKU RAKA TRZUSTKI JEST AŻ TAK ŹLE JAK MÓWIĄ STATYSTKI?
Rak trzustki słusznie nazywany jest „cichym zabójcą”. Zazwyczaj wykrywany jest za późno, przez co leczenie jest niemal niemożliwe. To straszne, ale 90 % chorych nie przeżywa 5 lat niezależnie od sposobu leczenia. Rak trzustki jest nowotworem o szczególnie złym rokowaniu, w którym współczynnik średniego 5-letniego przeżycia jest najniższy ze wszystkich nowotworów układu pokarmowego. Podjęcie skutecznego leczenia raka trzustki uwarunkowane jest przede wszystkim rozpoznaniem choroby nowotworowej w jej jak najwcześniejszym stadium.
WCZESNE DIAGNOZA JEST KLUCZEM DO RATOWANIA ŻYCIA?
Oczywiście tak, jak w przypadku wielu innych chorób – podkreśla Prof. Paweł Lampe. Wczesne wykrycie nowotworu oraz dokładna ocena stopnia zaawansowania klinicznego umożliwiają podjęcie decyzji o wyborze właściwego sposobu terapii. Leczenie raka trzustki polega na chirurgicznym wycięciu guza, a rodzaj i zakres zabiegu zależą od lokalizacji zmiany nowotworowej i stopnia zaawansowania procesu. Ponadto stosuje się chemioterapię, leczenie objawowe (tj. stosowanie leków łagodzących objawy choroby) oraz ogólnie wzmacniające i wspierające upośledzoną czynność hormonalną trzustki. Na świecie, a także w Polsce pojawiło się również wiele innych, nowych sposobów chirurgicznego leczenia raka trzustki, np. z wykorzystaniem robotów, czy innowacyjnych technologii, które stwarzają szanse leczenia chorym z zaawansowanymi, nieresekcyjnymi nowotworami trzustki – taką metodą jest np. NanoKnife – mówi prof. Paweł Lampe. Te i inne sposoby leczenia raka trzustki będą omawiane i prezentowane przez lekarzy, będących niekwestionowanymi autorytetami w światowej chirurgii trzustki, podczas czerwcowych Międzynarodowych Dni Trzustkowych organizowanych przez naszą klinikę.
KTO NAJCZĘŚCIEJ CHORUJE NA RAKA TRZUSTKI?
Rak trzustki stosunkowo rzadko występuje u ludzi młodych, poniżej 30. roku życia. Szczyt zachorowań przypada między 50. a 60. rokiem życia. Częściej natomiast chorują kobiety niż mężczyźni, a roczna liczba zachorowań na świecie to ok. 200 000 – mówi Prof. Paweł Lampe, kierownik Katedry i Kliniki Chirurgii Przewodu Pokarmowego ŚUM w Katowicach. Nie znamy jednak bezpośrednich przyczyn tej choroby. Tak jak mówiłem, wiadomo, że ryzyko zachorowania na raka trzustki zwiększa palenie tytoniu, otyłość, brak aktywności fizycznej, udowodniona jest także rola czynników genetycznych.
PODSUMOWUJĄC, NALEŻY PODKREŚLIĆ, ŻE OBJAWY CHORÓB TRZUSTKI, RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE W ZALEŻNOŚCI OD CHARAKTERU CHOROBY, A PRZYCZYNY ICH POWSTAWANIA NIE SĄ DO KOŃCA ZNANE. CZY W TAKIM RAZIE MOŻEMY COŚ ZROBIĆ ABY UNIKNĄĆ ZACHOROWANIA?
Tak samo jak w przypadku wszystkich chorób lepiej im zapobiegać niż je leczyć. Warto więc zadbać o trzustkę – ograniczyć spożycie alkoholu, rzucić palenie, zadbać o zdrową dietę i odpowiednią dawkę ruchu. W szybkim diagnozowaniu problemów z trzustką pomogą też rutynowe badania. O kondycji trzustki możemy się wiele dowiedzieć badając poziom amylazy i glukozy (we krwi lub w moczu) i leukocytów (we krwi). Co jakiś czas warto też poprosić lekarza o skierowanie na USG jamy brzusznej. Ta z pozoru prosta profilaktyka może uratować nam życie – podkreśla Prof. Paweł Lampe.
